Αίνος

Ακρόπολη Αίνου

Η πόλη της Αίνου, μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Θράκης, είναι κτισμένη πάνω σε τέσσερις λόφους στην αριστερή όχθη του στομίου του ποταμού Έβρου, κοντά στη λιμνοθάλασσα που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Στεντορίς και στα παράλια του Μέλανα κόλπου, στο Θρακικό Πέλαγος. Η Αίνος είναι μια από τις αρχαιότερες θρακικές πόλεις. Aρχικά η Αίνος ονομαζόταν Πολτι(υ)μβρία ή Πολτι(υ)ομβρία από το όνομα του Πόλτι(υ)ος, μυθικού βασιλιά της Θράκης και οικιστή της πόλης. Ο Ηρόδοτος την ονομάζει Αιολίδα λόγω του εποικισμού της κατά τον 7ο π.Χ. αιώνα από Αιολείς της Κύμης, της Μυτιλήνης και της Αλωπεκονήσου. Αργότερα η πόλη έγινε μέλος της Α΄ Αθηναϊκής συμμαχίας. Κατόπιν περιήλθε στην εξουσία του Φιλίππου και στη συνέχεια των επιγόνων του Μ. Αλεξάνδρου αρχικά τους Σελευκίδες και έπειτα τους Πτολεμαίους. Το 205 π.Χ. κυριεύτηκε από τους Ρωμαίους. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους η πόλη ανήκε στο Θέμα της Θράκης και στην Επαρχία Ροδόπης. Το κλασικό της όνομα το πήρε τον 6ο π.Χ. αιώνα.

Αναφέρεται στους περισσότερους αρχαίους Έλληνες γεωγράφους και Ιστορικούς, από τον Όμηρο μέχρι τον Στράβωνα. Στην Ιλιάδα ο Όμηρος αναφέρει ότι οι ηγέτες των συμμάχων των Τρώων Θρακών ήσαν οι Ακάμας και Πείρος, προερχόμενοι από την Αίνο.

Προς τα τέλη του Μεσαίωνα, το 1354 μ.Χ., η Αίνος πέρασε στα χέρια του Γενουάτη Φραγκίσκου Γατελούζου, της γενοβέζικης οικογένειας που κυριάρχησε στο χώρο του βόρειου Αιγαίου κατά την εποχή εκείνη.

Βορειοδυτικό Τμήμα της Αίνου

Ο ποταμός Έβρος, το μεγαλύτερο από όλα τα ποτάμια του Βορείου Αιγαίου και της Θράκης, με τον κατά πολύ μέγιστο όγκο των υδάτων, αποτέλεσε τη σημαντικότερη αιτία ανάπτυξης της Αίνου. Πηγάζει από το όρος Σκόμιο (Ρΐλα) και αφού διαρρέει τη μεγάλη πεδιάδα που σχηματίζεται ανάμεσα στα βουνά του Αίμου και της Ροδόπης στις περιοχές της Σόφιας, της Φιλιππούπολης και της Αδριανούπολης με ένα ρου 490 χιλιομέτρων, δημιουργεί ένα μεγάλο Δέλτα στην περιοχή της Αίνου, το οποίο εξαιτίας της πόλης αυτής ονομάζεται και «Αινήσιον Δέλτα». Από την αρχαιότητα το ποτάμι αυτό αποτέλεσε μια σημαντικότατη υδάτινη εμπορική οδό, αφού ήταν πλοτό στο μεγαλύτερο μέρος του και αποτελούσε την εναλλακτική διαδρομή στο Βόσπορο και τα Δαρδανέλια για το εμπόριο που επιθυμούσε να φθάσει στο Αιγαίο από τη Μαύρη θάλασσα. Τα βόρεια λιμάνια του Πόντου με την αποβίβαση των εμπορευμάτων στην Απολλωνία (το σημερινό Πύργο-Βourgas), στη Μεσημβρία ή την αρχαία θρακική Οδησσό, θα μπορούσαν να τα αποστείλουν δια ξηράς στην κοιλάδα του Έβρου και μέσω αυτού στο λιμάνι της Αίνου.

Η πόλη είναι κτισμένη πάνω σε μια λωρίδα ξηράς, η οποία προεξέχει προς τα δυτικά και περιβάλλεται νότια, βόρεια και δυτικά από λιμνοθάλασσες. Νότια συνεχίζει η κάτω πόλη που περιβάλλεται επίσης από τείχος. Η λιμνοθάλασσα, που έχει μετατραπεί τώρα πια σε βάλτο και ονομαζόταν από τους κατοίκους της Αίνου Ποντισμένη, υπήρξε παλαιότερα το λιμάνι της πόλης. Ενώ από γεωστρατηγική άποψη η θέση της πόλης είναι σπουδαία, δεν ισχύει το ίδιο και από άποψη υγιεινής, αφού τα εκτεταμένα έλη του Δέλτα του ποταμού Έβρου ενοχοποιούνται για την παρουσία ελωδών πυρετών και οι προσχώσεις του ίδιου ποταμού καθιστούσαν αβέβαιη την ύπαρξη λιμανιού, το οποίο τελικά έπαψε να υφίσταται στα τέλη του 19ου αιώνα. Αλωθείσα από τους Τούρκους το 1455 διατήρησε τον ελληνικό χαρακτήρα, χάρη δε στον Έβρο ποταμό συγκέντρωσε όλο το εμπόριο του Αιγαίου Πελάγους. Αργότερα, από τις προσχώσεις που δημιουργήθηκαν από της ιλύος του Έβρου το λιμάνι απέβη απρόσιτο στη ναυτιλία. Οι κάτοικοι πλούτισαν χάρη στις αλυκές, διότι έκαναν εξαγωγή αλατιού σε ολόκληρη τη Θράκη και Μακεδονία. Ομοίως οι κάτοικοι κέρδιζαν αρκετά από την αλιεία, ενώ στο εμπόριο διοχετεύονταν οι παστοί και καπνιστοί κέφαλοι με το όνομα λυκουρίνοι ή αινίτικ, οι οποίοι ήταν περιζήτητοι στο εξωτερικό, όπως και το χαβιάρι και το αυγοτάραχο. Για φαρμακευτικούς λόγους γινόταν μεγάλη εξαγωγή βδελλών, αποκλειστικό μονοπώλιο της Αίνου, που απέφερε σεβαστά κέρδη. Εξαιτίας λοιπόν της εξαιρετικής εμπορικής κίνησης, η Αίνος μέχρι τα μέσα του 19ου αι. διατήρησε την ευημερία της. Το 1837 όμως εξαιτίας λοιμού απώλεσε μεγάλο αριθμό των κατοίκων της, ενώ το 1867 υπέστη μεγάλη καταστροφή από πυρκαγιά, με αποτέλεσμα να καταστραφεί το 1/4 της πόλης. Έκτοτε ο πληθυσμός μειώθηκε. Η ακμή της Αίνου οφειλόταν στη θέση της, καθόσον υπήρξε το μοναδικό επίνειο της Θράκης και διετέλεσε κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου. Απόδειξη της ευημερίας της ήταν οι 70 εκκλησίες και το ναυτικό της, το οποίο κατά καιρούς αποτελούνταν από 300 ιστιοφόρα μικρά και μεγάλα, τα οποία ταξίδευαν μέχρι τις ακτές της Συρίας και της Αλεξάνδρειας. Επίσης οι κάτοικοι ασκούσαν πολλές τέχνες, κυρίως την αγγειοπλαστική, τη γεωργία, αμπελουργία και κηπουρική, ενώ όλοι οι επαγγελματίες ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες.

Άγιος Εύπλους

Έτσι η Αίνος αποτελούσε το λιμάνι στο οποίο κατέληγε η οδός αυτή και έλεγχε όλο το διαμετακομιστικό εμπόριο της βαλκανικής ενδοχώρας. Όταν όμως, στα μέσα του 19ου αιώνα, δημιουργήθηκε η σιδηροδρομική σύνδεση Κωνσταντινούπολης - Θεσσαλονίκης και ο ποταμός Έβρος με τις προσχώσεις του ακύρωσε τις δυνατότητες του λιμανιού της, τότε η Αίνος παραχώρησε τη θέση της στη νεοσύστατη και δυναμικά αναπτυσσόμενη σημερινή Αλεξανδρούπολη.

Ενώ ο πληθυσμός της Αίνου διέρρεε προς τη σημερινή Αλεξανδρούπολη, άρχισε να φθίνει μετά το 1878, ωστόσο διατήρησε ένα μικρό εμπόριο χάρη στην παρασκευή ενός τυριού και στους παστούς λυκουρίνους, γνωστούς με την ονομασία «νίτικα». Οι κάτοικοι της Αίνου διακρίνονταν για την κατασκευή μεγάλων πιθαριών για την αποθήκευση λαδιού και κρασιού. Έτσι η Αλεξανδρούπολη μπορεί να χαρακτηριστεί και αποικία των Αινιτών, καθόσον πολλοί εκ της Αίνου κάτοικοι ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στη νέα πόλη.

Αγία Κυριακή

Εκκλησιαστικά, η Αίνος ήταν έδρα Μητρόπολης και περιελάμβανε 17 κοινότητες με 10.057 άτομα. Από πολύ νωρίς κατέστη Επισκοπή και είχε την πρώτη ή την τέταρτη θέση μεταξύ των Επισκοπών της Επαρχίας Ροδόπης. Κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Ιουστινιανού του Α΄ (527-565 μ.Χ.) η Αίνος προήχθη σε Αρχιεπισκοπή και επί Αλεξίου Κομνηνού (1081-1118 μ.Χ.) σε Μητρόπολη. Αρχικά κατείχε την 62η θέση μεταξύ των Μητροπόλεων του Οικουμενικού Θρόνου, αργότερα υποβιβάστηκε στην 73η και κατά την Οθωμανική περίοδο προβιβάστηκε στην 38η θέση. Επειδή η Μητρόπολη αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα το 1885 αποσπάστηκαν από τη Μητρόπολη Μαρωνείας, η σημερινή Αλεξανδρούπολη και 14 άλλα χωριά και προσαρτήθηκαν στη Μητρόπολη Αίνου. Στα τέλη του 19ου αιώνα στην περιφέρεια της Μητροπόλεως Αίνου υπήρχαν δύο Πατριαρχικές και Σταυροπηγιακές Μονές: α) της Υπεραγίας Θεοτόκου Σκαλωτής και β) του Αγίου Αθανασίου Τζαδήρι.

Μονή Παναγίας Σκαλωτής

Η συμβολή των Αινιτών στον Απευλευθερωτικό Αγώνα του 1821 ήταν μεγάλη. Το 1821 τα πλοία της Αίνου ανέρχονταν σε 300. Πέρα όμως από τα πλοία, πολλοί Αινίτες κυβερνήτες πλοίων συμμετείχαν σε ναυμαχίες. Η σπουδαιότερη συμβολή των Αινιτών ανήκει στον Χατζή Αντώνη Βισβίζη που με την γυναίκα του Δόμνα πήρε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις. Στην Αίνο φαίνεται να σχηματίστηκε Ελληνικό σχολείο το 1652 με την πρωτοβουλία κάποιας βυζαντινής οικογένειας που είχε καταφύγει εκεί. Το σχολείο στεγαζόταν στην μονή του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου και είχε πρώτο δάσκαλο τον ιερομόναχο Νικηφόρο ο οποίος εξελίχθηκε σε Μητροπολίτη Αίνου.

Στις αρχές του 19ου αιώνα την φροντίδα του σχολείου ανέλαβε ο Μητροπολίτης Αίνου Ματθαίος. Η ανακαινισμένη και στεγασμένη στα 1799 σε ιδιόκτητο κτίριο ελληνική σχολή της Αίνου φιλοξένησε ικανούς δασκάλους. Στα 1847 ανοικοδομήθηκε λόγω έλλειψης χώρου και απέκτησε πλουσιότατη βιβλιοθήκη με 2.000 τόμους, που συνέθεταν φιλολογικά και θεολογικά συγγράματα.
Στα 1873 μνημονεύονται στο γεωγραφικό τμήμα της Αίνου 6 ελληνικά σχολεία εκ των οποίων 4 στην Αίνο και 2 στα χωριά Μαϊστρο και Αγίασμα με 300 μαθητές. Το 1811 έχει καταγραφεί η ύπαρξη 11 σχολείων με 500 μαθητές, ενώ το 1885 υπήρχαν 5 ελληνικά σχολεία με 250 μαθητές. Κατά το έτος 1884 καταγράφονται επίσης και 750 τουρκόφωνοι χριστιανοί ορθόδοξοι. Τέλος, το 1905 στην Αίνο υπήρχαν 24 ελληνικά σχολεία με 1.035 μαθητές (Αστική σχολή και παρθεναγωγείο) καθώς και στα χωριά Μαϊστρο, Αμυγδαλιά, Διασόρνι, Αγίασμα, Κεμερλή, Τσελεμπή, Ασαρλή και Κόζκορι.

Στις αρχές του 19ου η ελληνική κοινότητα της Αίνου συντηρούσε και νοσοκομείο με 14 δωμάτια ενώ στα τέλη του ίδιου αιώνα δραστηριοποιούνταν ο σύλλογος «Ευαγγελισμός». Τα περίφημα σχολεία της Αίνου, το νοσοκομείο της και το αναγνωστήριο ο «Ευαγγελισμός», λειτούργησαν χάρη στις δωρεές του μητροπολίτη της Αίνου Σωφρόνιου, του αρχιδιάκονου του Ιεροσολυμητικού θρόνου Ιώβ, του Κωνσταντίνου Κουτσουρέλη και άλλων.

Στα τέλη του 1915 οι Αινίτες εκτοπίστηκαν και διασκορπίστηκαν στα Μάλγαρα. Τότε καταστράφηκαν και 15 από τις 17 εκκλησίες και παρεκκλήσια κατά την ομολογία του αρχιαστυνόμου της Αίνου Γιουσούφ Ζία. Όπως και να διαρπάζονται 1900 τόμοι της ιστορικής βιβλιοθήκης του ελληνικού σχολείου. Μετά την Ανακωχή των Μουδανιών η Αίνος παραδόθηκε σε μια διασυμμαχική επιτροπή η οποία σχεδόν αυθημερόν την παρέδωσε στους Τούρκους. Οι περισσότεροι από τους Αινίτες εγκαταστάθηκαν στην Αλεξανδρούπολη.

Πηγές:

- Βικιπαίδεια «Αίνος Θράκης»

- tangelonias.blogspot.gr

- «Από το Δεδεαγάτς στην Αλεξανδρούπολη», Τεμιρτσίδη Μαρία ΑΠΘ 2009

- ellinikianatoli.blogspot.gr “Μνεία της καθ’ ημάς Ανατολής”

- Εθνολογικό Μουσείο Θράκης

- sitalkisking.blogspot.gr «Νεώτερη Ελληνική Ιστορία»

- Οικουμενικό Πατριαρχείο ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΑΙΝΟΥ