Κάστρο Γρατινής

Στους νότιους πρόποδες της οροσειράς της Ροδόπης και στην ανατολική όχθη του Πάτερμου έχουν εντοπιστεί ερείπια οχυρωμένου οικισμού, που ταυτίζεται με τη βυζαντινή Γρατιανού (σημερινή Γρατινή). Η Γρατινή, χωριό στα μέσα του ορεινού όγκου της Ροδόπης, βορειοανατολικά της Κομοτηνής, είναι μια κωμόπολη η οποία στα χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας διέθετε ισχυρό φρούριο, γνωστό ως Γρατιανούπολη. Δίπλα από τον ποταμό Πάτερμο, βρίσκονται στη δυτική πλευρά ενός υψώματος τα ερείπια των οχυρώσεων της βυζαντινής Γρατιανούπολης και διατηρούνται τα ερείπια μονόχωρης βυζαντινής εκκλησίας και ατείχιστου οικισμού, ενώ ένα λιθόκτιστο τοξωτό γεφύρι ενώνει τη χαράδρα, που κυλά ο ποταμός Πάτερμος. Το φρούριο κατασκευάστηκε πιθανότατα κατά τον 14ο αιώνα. Η κάτοψη του έχει ακανόνιστο σχήμα και μήκος από Βόρεια προς Νότια άνω των 250 ποδιών. Η τοιχοδομία του, που φτάνει έως τα 4 μέτρα ύψος, αποτελείται από αργούς λίθους, κονίαμα, θραύσματα πλίνθων και ακατάστατη πλινθοδομή.


Ερείπια ανατολικού οχυρώματος κάστρου

Το ανατολικό τείχος διαθέτει κυκλικό πύργο, ενώ κοντά σε ένα νεότερο παρεκκλήσι βρέθηκε μία υποθετικά παλαιά εξάγωνη ορθογώνια κινστέρνα (δεξαμενή), μεγάλων διαστάσεων και με κυλινδρικούς θόλους. Για την κατασκευή της οχύρωσης φαίνεται ότι δεν χρησιμοποιήθηκαν παλαιότερα αρχιτεκτονικά μέλη, καθώς δε βρέθηκαν κάποια στοιχεία της αρχαιότητας. Η Γρατιανούπολη ή Γρατιανού υπήρξε σημαντική θέση της Θράκης και φαίνεται πως αποτέλεσε μεγάλο αστικό και οικιστικό κέντρο της κεντρικής Ροδόπης, αλλά και της ορεινής περιοχής της Θράκης γενικότερα, κατά το 13ο και 14ο αιώνα, ιδιαίτερα μετά την καταστροφή της τότε θρακικής πρωτεύουσας, της Μοσυνόπολης. Από αυτό διασώζονται σήμερα ίχνη του οχυρωματικού περιβόλου, μια μεγάλη δεξαμενή νερού.

Εξωκκλήσι Ζωοδόχου Πηγής

Απομεινάρια των τειχών του κάστρου, υδραγωγείου και παρεκκλήσι των Βυζαντινών χρόνων, Εξωκκλήσι Ζωοδόχου Πηγής, τα οποία δεσπόζουν της περιοχής στην κορυφή του κατάφυτου με πεύκα δρόμου. Δίπλα στο εξωκλήσι υπάρχει μια μεγάλη τετράγωνη δεξαμενή κινστέρνα με κυλινδρικούς θόλους. Η Γρατιανούπολη απέκτησε στρατηγική σημασία όταν καταστράφηκε η Μαξιμιανούπολη – Μοσυνούπολη και ειδικότερα επί Ματθαίου Καντακουζηνού, τον οποίο ο πατέρας του Ιωάννης ΣΤ” έχρισε τοπάρχη (1341-1354), «άρχοντα» της πόλης και της περιβάλλουσας επαρχίας.





Η πόλη παρέμεινε έδρα του Ματθαίου και των Καντακουζηνών εν γένει ως το 1355-1356, όταν κατόπιν νέου εμφυλίου πολέμου, ο Ματθαίος παρέδωσε τις θρακικές του κτήσεις στον Ιωάννη Ε' Παλαιολογο με αντάλλαγμα το διορισμό του ως Δεσπότη του Μωρέως.
Φύσει οχυρή η Γρατιανούπολη, αναφέρεται από τον Ιωάννη Καντακουζηνό, ο οποίος έγραψε: «Την Γρατιανού πόλιν επολιόρκει ούσαν ου μεγάλην, οχυροτάτην δε εκ της φύσεως του τόπου και των τειχών της κατασκευής». Το οχυρό αυτό καταστράφηκε επί Ιωαννίτζη. Το 1343 όταν στρατοπέδευσε εκεί ο Ιωάννης Καντακουζηνός ΣΤ» το είχε βρει κατεστραμμένο. Το κάστρο αυτό το 1204 είχε παραχωρηθεί στον Γοδεφρείδο Βιλεαρδουίνο.

Οχύρωμα πάνω από τη Γρατινή

Εδώ, αναφέρεται ότι είχε τραυματισθεί στο χέρι ελαφρά ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός, σε μια αψιμαχία του με Βούλγαρους.
Στα βορειοδυτικά του χωριού σε απόσταση 1,5 χλμ. λειτουργεί το Φράγμα της Γρατινής, ύψους 45 μ. κα χωρητικότητας 18 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού, ένας χώρος απίστευτης φυσικής ομορφιάς με νερά και άφθονη βλάστηση.







Πηγές:

-Ι.Π.Ε.Τ./Ε.Κ. «Αθηνά»-Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης
-ΘΡΑΚΙΚΗ ΓΗ «gidisthrakis.blogspot.gr
-el.wikipedia.org
-www.kastra.eu
-Δικτυακή Πύλη Σημειώσεων Ενδιαφέροντος –Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης - www.mathra-sights.gr